انواع خانواده در شرائط مختلف
بسم الله الرحمن الرحیم
مطالبی پیرامون خانواده را اجمالا ذکر میکنم، لازم به ذکر است که:
1- مطالبی که می آید مرتبط با مطالب قبل است، به طور خلاصه ذکر شد که اصلی ترین حق فرد و جامعه، حق رشد پرستش خدای متعال در تمامی ابعاد فردی و اجتماعی است.
2- بلا شک مطالبی که ذکر می شود، اجمالی است و مثل سائر تنظیمات عینی جامعه نیاز به شناسایی دقیق، ظرفیت ها و آسیب ها و موانع دارد. ما از یک طرف نیازمند دقت مجدد در منابع دینی هستیم؛ از طرف دیگر تناسبات وضعیت جامعه.
حرکت پیشروند انقلاب ضمن این که در ابعادی موجب رشد جامعه شد، آسیبها جدیدی نیز بوجود آورده است. ما در اقتصاد، علوم، سیاست، و بخشی از فرهنگ رشد خوبی داشته ایم، اما مخصوصا در بخش فرهنگی آسیب های متوجه ما شده، از جمله مسئله ی مربوط به خانواده، نوع رابطه ی زن و مرد، حضور اجتماعی بانوان و...
مقدمات را حذف کرده و سراغ اصل مطلب می روم.
- رابطه ی زن و مرد چندین شکل متصوّر است:
الف- مجرد
ب- ازدواج
1- اقسام ازدواج دائم
- یک زن
- دو زن
- سه زن
- چهار زن
2- ازدواج موقّت
- با یک نفر
- با دو نفر
- با....
3- ازدواج دائم و موقّت
- یک همسر دائم و یک همسر موقّت
- یک همسر دائم و دو موقّت
- دو همسر دائم و یک موقّت
- دو همسر دائم و دو موقّت
- سه همسر دائم و یک موقّت
- چهار همسر دائم و یک موقّت و......
- صورت های زیادی به لحاظ دینی در مورد عدم ازدواج یا ازدواج ، در مورد زن و مرد متصوّر است.
- این موارد بستگی به شرایط فردی، وضعیت جامعه و شرایط جهانی دارد، البته نسبت هر کدام از اینها برای افراد مختلف؛ متفاوت است. مثلا فردی که رهبر جهان اسلام است، مسلماً نوع ازدواجش بسیار تاثیرگذار بر جهان است.
- هدف از ازدواج نیز صرفا تامین غرائز نمی باشد افزایش جمعیّت، ازدواج های سیاسی و.....
مثلا : رسول اکرم (ص) تا حضرت خدیجه بودند با دیگری ازدواج نکردند ولی بعد از ایشان ازدواج ها ی متعددی داشتند که بیشتر جنبه ی سیاسی داشته و برخی برای تکریم زنان با توجه به شرائط عربستان آن زمان بود، در آن زمان زنان مورد شدیدترین ظلمها واقع می شدند و هیچ اهمیتی برای آنها قائل نمی شدند. برخی ازدواحهای ائمه(علیهم السلام) برای ازدیاد نسل بوده. البته مسلم اغراض متعددی داشته ولی یک یا چند غرض بیشتر مورد نظر بوده است. بسیاری بر ازدواج دائم و تک همسری تکیه میکنند، در حالی که همان گونه گه اشاره شد به لحاظ دین مقدس اسلام صورتهای مختلفی متصور است، این برای شرائط مختلف فردی و اجتماعی است. امروزه که کشور ما از یک طرف درحال پیشرفت و تعالی و از طرف دیگر شاهد تهاجم گسترده دشمنان میباشد، حوزه روابط زنان و مردان دچاره آسیبهای متعدد گردیده، بخشی از این آسیبها ناشی از تنوع طلبی بوده، برخی مسائل دیگر نیز در این امر مؤثر بوده، از جمله: تحصیل، اشتغال، بالا رفتن هزینه زندگی در ازدواج دائم، به وجود آمدن نخبگان زن با قدرت کارآمدی بالا و... این امور باعث پیدایش ظرفیت و شرایط متفاوت برای افراد گردیده است، لذا نمیتوان برای همه یک نسخه خاص تجویز نمود. مسلم جامعه باید در ابعاد مختلف به رشد پرشتاب خود ادامه دهد، از چمله رشد علمی، جمعیتی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و... هر کدام از این بخش نیاز به نیرو دارد. ما نمیتوانیم به مسئله خانواد ه صرفا نگاه فردی و جزئی و تمایلات غریزی نماییم. افرادی که ظرفیت بالای برای کمک به رشد و تعالی نظام اسلامی در ابعاد مختلف دارند؛ این گروه را نمیتوان به یک ازدواج خاص محدود نمود. بله، برخی افراد جامع اند؛ میتوانند همه موارد درون و بیرون خانه را جمع نمایند، اما اکثر افراد از چنین توانی برخوردار نیستند. لذا نمیتوان یک نسخه را برای همه تجویز نمود. قبلا اشاره شد اصل رشد نظام ولایت اجتماعی است؛ زیرا در پرتو رشد دائمی نظام اجتماعی، بستر تأمین عزت و اقتدار فراهم میشود و بدین وسیله قدرت اجتماعی جریان احکام روز به روز بیشتر میشود. مصاعد بودن زمینه اجتماعی؛ انجام تکالیف را آسان میکند. این رشد بدون مشارکت جمعی در ابعاد مختلف ممکن نیست. نوع مشارکت بستگی به ظرفیت افراد دارد؛ برخی بیشتر در پیشبرد علمی، برخی در ازدیاد جمعیت، برخی در میدان سیاست، فرهنگ، اقتصاد و... در انواعِ، ازدواج هم ضمن تأمین خواسته های فردی، بایست نسبت آن با رشد سرعت رشد نظام اسلامی نیز ملاحظه شود و این در زمانها و شرایط مختلف حتما مختلف است. به عنوان مثال مقام معظم رهبری فرمودند کشور ما به راحتی ظرفیت 150 میلیون نفر را دارد. مسلم سیاستهای کلان ما در انواع خانواده در مسیر رسیدن به هدف مورد نظر با زمانی که رسیدیم، فرق میکند. فرضا اگر نیروهای نخبه ی زن بسیار افزایش یابد ، مسلم است مسله ی ازدواج دائم آسان تر میشود . اما این زمان که ما نیازمند به افزایش زیاد سرعت رشد نظام در همه ابعاد داریم به نظر میرسد حتما باید گروهی باید بیشترین انرژیشان صرف رشد علمی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نظام شود گروهی نیز که ظرفیت متفاوت دارند، بیشترین انرژیهایشان صرف ازدیاد نسل و تربیت شود. مسلم تعداد کمّی و ضرائب فنی آن باید درسازمان های اجتماعی ملاحظه شود، اگر به این مطلب خوب عنایت شود مسئله چند همسری را صرفا نباید از دریچه ی غریزه و تمایلات شخصی ملاحضه نمود، باید دید این امر چقدر در رشد نظام اسلامی و توسعه ی قدرتش موثر است. علاوه، مسله ازدواج موقت نیز برای عده ای کاملا روشن میگردد، آن عده که ظرفیتشان بیشتر صرف مشارکت در رشد علمی و... میشود، تا زمانی؛ برای کنترل غرائز از ازدواج موقت با ضوا بط خاص آن استفاده میکنند، البته این اختصاص به مردان ندارد.
روشن است که تطبیق این مسئله به شرائط عینی جامعه و فرهنگ سازی پیرامون آن و ملاحظه آسیبها و موانع احتمالی و برنامه ریزی، هدایت و کنترل آن نیاز به دستگاه عظیمی دارد.
در اینجا اجمالا می خواستیم روشن کنیم که اینگونه نیست که بزخی میخواهند صورت مسئله را به سادگی حل کنند، خیر. باید نسبت انواع ازدواج به سائر موضوعات، اهداف، رشد نیازهای نیازهای نظام اسلامی، آسیبها، تهدیدات فرهنگی، تمایلات اجتماعی و... را ملاحظه نمود و در کل باید مدلی جامع ارائه دارد که در آن وضع مطلوب و موجود ترسیم و در آن چگونگی گذار از وضع موجود به وضع مطلوب ارائه شود. البته تا رسیدن به این مطلوب یعنی مدلسازی میتوان با ضریب احتمال، پارامترهای مؤثر را شناسایی و نسبت به آن ها برنامه ریزی نمود. ما چه بخواهیم، چه نخواهیم درعینیت جامعه، مدلی ولو التقاطی در جریان است. این مدل حاصلِ، ترکیب ارزشهای اصیل اجتماعی و پیدایش ظرفیتهای جدید و البته تهدیدات نرم دشمنان میباشد. فرهنگ عینی جامعه متآثر از این متغیرها است. حتما جریان تکاملی انقلاب اسلامی توقعات و تمایلات جدیدی در زنان و مردان و رابطه ی آنها ایجاد کرده است. علاوه دشمن نیز بیکار ننشسته، به تعبیر مقام معظم رهبری ما دچار شبیخوان و قتله عام فرهنگی هستیم، فرهنگ دشمن تأثیر دارد و خواستها و نیازهای کاذب ایجاد میکند. نمیتوان گفت اسلام برای رهبری تکامل جامعه درهمه ابعاد از جمله غرائز، تشکیل خانواده و... در شرائط متفاوت برنامه ندارد؛ خیر برنامه دارد، منتهی این بستگی به تولی، تسلیم و عنایت اجتماعی ما دارد و اقسام ازدواج دائم، موقت، چند همسری، دائم و موقت، مدتی موقت سپس دائم، همه برای شرائط مختلف سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در سطوح فردی، ملی، منطفه ای و جهانی است. حتی درشرایطی که جامعه ای دچار آداب و رسوم بیگانه شده و غرائز کاذب افزایش پیدا نموده باز برای مدیریت برون رفت از آن برنامه دارد. صرف مقاوت منفی و نقی ازدواج موقت و چند همسری مشکل را حل نمیکند؛ چون موجب بروز گناهان میشود. باید راه حل اثباتی داد، راه حل اثباتی افزایش اعتماد اجتماعی به سازکارهای دینی است، مثل فرهنگ سازی پیرامون انواع و اقسام ازدواج، برای افراد مختلف در شرایط متفاوت. افراد از شرائط یکسانی برخوردار نیستند، اگر ازدواجهای مختلف در فرهنگ عمومی پذیرفته شده باشد؛ افراد با مخالفت و فشار اطرافیان مواجه نمیشوند. متأسفانه امروزه روابط در برخی اقشار دچار آسیب شده و با وجود اطلاع خانوادهها آنها حاضر به ازدواج مثلا موقت نمیباشند؛ با وجود اینکه ازدواج موقت شرعی است؛ اما فرهنگ عمومی از آن اباد دارد. البته این امر در فرهنگ عمومی نه صددرصد غلط و نه صد در صد صحیح است، چرا که سازمانی متکفل کنترل و هدایت صحیح اجتماعی در این حوزه نشده؛ لذا مردم خود بر اساس سلیقه شخصی موضعگیری می نمایند. رواج این امر و سائرازدواجها بدون برنامه ریزی، هدایت و کنترل حکومتی، ممکن است بنیان خانواده را متزلزل کند. افراد برای فرار ازمسئولیت به تشکیل خانواده و ازدیاد نسل نپردازند و این امربرای اقتدار نظام اسلامی که در همه ی زمان ها نیاز به نیروی جوان دارد بسیار خطر ناک است. اسلام در زمانی در عربستان پا به عرصه گذاشت که جاهلیّت درابعاد مختلف از جمله ظلم به زنان غوغا می کرد، با مدیریت نبیّ اکرم (ص) جامعه از آن وضعیّت خارج شد و تدریجا در زمان خود تبدیل به قدرت بزرگ شد، امروزه که عصر جاهلیّت مدرن است و ظلم های پیچیده به بشریّت مخصوصا زنان صورت می پذیرد، اسلام قادر است ما را از این تاریکی های تودرتو خارج کند؛ این بستگی به تولّی و تسلیم ما دارد که نخسه های پیچیده ی دین برای تغییر شرائط را بپذیریم . بنا بر آنچه که قبلا اشاره شد اصلی ترین حق انسان وجامعه حق پرستش خدای متعال است واستیفای این حق در برخی ابعاد در زمان های مختلف در چارچوب شریعت حتما متفاوت است. البته این بدین معنی نیست که شرایط تعیین کننده ی اصلی در احکام است؛ خیر بلکه بدین معنی است که اسلام شرایط را نادیده نمی گیرد و آن را به عنوان امر تبعی و بستر برای تصرف می پذیرد و شرایط را با ظوابط خاص و محدود کردن (حدود الهی) رهبری میکند تا شرایط مورد نظر را فراهم کند. اسلام شرائط را به عنوان بستر تغییرات ملاحضه میکند نه محکوم آن میشود. رسول اکرم (ص) جاهلیّت عصر عربستان را بستری برای تغییرات قرار دادند نه این که تابع آن شدندم. هیچ وقت نمی شود شرایط فردی و اجتماعی را نادیده گرفت، چون واقعیّت در جریان است؛ البته واقعیّت به معنای حق بودن نیست ؛ ممکن است در مسیر حق یا باطل یا التقاط باشد (با شدت و ضعف و درجاتی که دارد). مسلم ما جدای از جامعه و جامعه جدای از جهان زندگی نمی کند بخش عظیمی از جهان تحت تاثیر فرهنگ فاسد مدرنیته است و الگوهای آنها بر فرهنگ ملّتها تاثیر گذاشته. البته این تاثیر نسبی است نه مطلق، آن فرهنگ با فرهنگهای بومی ترکیب شده و فرهنگ و آداب و رسوم دیگری شکل میگیرد. در مورد حوزه ی خانواده و رابطه ی زنان و مردان نیز از این امر مستثنی نیست. لذا برای این که بتوانیم جلوی بخش عظیمی از آسیبهای دشمنان را بگیریم باید با بسط فرهنگ و احکام دینی، شرایط عینی را کنترل و به سمت مطلوب ببریم، به گونه ای که قدرت تاثیر گذاری ما در حوزه ی فرهنگی از جمله خانواده بر جهان افزایش یابد، همان گونه که درحوزه ی سیاسی تاثیرات زیادی بر منطقه و جهان داریم مدیریت سیاسی در شرایط مختلف بر اساس اصول، موضوعات مختلف و البته هماهنگ در جهت واحد، که عزّت اسلام باشد داشته است؛ حال در حوزه ی فرهنگی نیز باید با نگاه کلان با موضوعات مورد ابتلاء برخورد نمود و مدیریّت فرهنگی جامع داشت. نباید نگاه تک بعدی به موضوعات از جمله خانواده نمود و همان گونه که اشاره شد باید با توجّه به ظرفیّتها ، شرائط جامعه، آسیبها موانع و تهدیدات الگویی جامع داد، الگویی که باعث بیشترین مشارکت در همه ی ابعاد درجهت تقویت رشد نظام در همه ی جهات باشد و افراد ابائی از آن نداشته باشد حتی اگر در جهت ازدیاد جمعیت باشد. حتما باید تأثیر نوعِ خانواده در سرعت رشد نظام اسلامی ملاحظه شود و الا دچار آسیبهای جدّی میشویم؛ چون منطقه و جهان نیز در حال حرکت و توسعه است، و ما هم باید به همه لحاظ رشد نماییم ؛ لذا باید مشارکت آحاد جامعه مشارکتی حد اکثری باشد. البته مسلم باید ضمن تجدید نظر در نوع نگاه به خانواده، در سایر موضوعات نیز از جمله اشتغال، تحصیل و... و نیز تجدید نظر نماییم و الگوهای تقلیدی را کنار گذاریم. به امید دستیابی به الگوی جامع اسلامی ایرانی و فراهم شدن بسترهای ظهور امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) ان شاء الله.
1390/6/16
کلمات کلیدی :
» نظر